Toplista przewodników nieturystycznych, cz. II, miejsca 4-1
Drugi odcinek listy najlepszych książek do nieturystycznego podróżowania
Koniec sezonu wakacyjnego to czas letni nie tylko wedle wskazań kalendarza. To także moment, w którym rynek wydawniczy nieco zwalnia i pozwala odetchnąć od elektryzujących premier. Można poczytać coś innego. A co? Proponuję przewodniki nieturystyczne, pomagające w mentalnych i fizycznych podróżach, jednocześnie przełamujące konwencje użytkowego piśmiennictwa turystycznego. Oto krótka lista tytułów, po które warto sięgnąć, ułożona subiektywnie od najmniej frapujących po najciekawsze.
Część druga, pierwsza dostępna tu:
4. Konstanty Usenko, Wykresy fal środkowej Wołgi, 2021, Czarne, Wołowiec
Usenko to reporterski trójboista. Napisał prawdopodobnie najlepsze polskie książki o kontrkulturze i muzyce rockowej. Mieści się też w czołówce reportażystów piszących o Rosji i sąsiednich. No i przy okazji jest jednym z czołowych rodzimych propagatorów antyturystyki, od niedawna także punkowej etnografii. Z podróżowaniem najwięcej ma wspólnego jego ostatnia książka
3.Paweł Dunin-Wąsowicz "Odczapów. Przewodnik dla turystów mentalnych", Lampa i Iskra Boża, Warszawa 1999 (z Andrzejem Stefanem Rodysem). "Warszawa Fantastyczna", Raster, Warszawa 2011."Fantastyczny Kraków", Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2013. "Fantastyczny atlas Polski", Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2015, Żoliborski Przewodnik Literacki, Warszawa 2017, Lampa i Iskra Boża
Paweł Dunin-Wąsowicz to największy indywidualista w światku polskiej krytyki literackiej. Ma bezkompromisowe, uczciwe podejście do literatury. Woli książki charakterne, zapomniane, niszowe a często literacko chrome od najpopularniejszych tytułów. Zamiast posługiwać się akademickimi narzędziami i literaturoznawczymi wytrychami skupia się na wątkach fabularnych i detalach. Jednocześnie wyraża zdrowy populizm w imieniu mas czytających. Sprawdza detale i realia świata przedstawionego. Ma przy tym gigantyczną wiedzę i wielką swadę. Wydał trzy “fantastyczne atlasy”, literacki przewodnik po Żoliborzu oraz surrealistyczną monografię nieistniejącego Odczapowa. O dwie dekady wyprzedził trend na tworzenie literackich topografii.
2. Chuck Palahniuk Uchodźcy i wygnańcy, spacer po Portland w stanie Oregon, Warszawa 2008, Niebieska Studnia
Autor, któremu Podziemny krąg (oraz ekranizacja) przyniósł światową popularność a kolejne powieści wypełnione popową krytyką mankamentów współczesności wierne grono fanów, napisał też rzecz, która prócz ironii zawiera mocny przykład etyczny. Uchodźcy i wygnańcy, osobisty przewodnik po urokach i okropnościach Portland w stanie Oregon, miasta nieszczególnie atrakcyjnego dla turystów, jest - paradoksalnie - najlepszą wykładnią sposobów w jakich powinno się pisać o miastach. A powinno się: mieć słuch społeczny, wchodzić poza sferą oficjalną, do szarych stref i w przestrzenie kontrkulturowe, zaglądać w miejskie trzewia i śledzić życie ulic. A przede wszystkim - poszukiwać tego co rzeczywiście wyróżnia się i niekoniecznie stanowi atrakcję turystyczną w najbardziej oczywistym sensie. Jeśli muzea - to te najbardziej kuriozalne, jeśli kluby - to te podejrzane, jeśli obyczaje i festyny, to nie bożonarodzeniowy jarmark, ale przemarsz pijanych św. Mikołajów. Każde porządne miasto powinno dorobić się własnego Palahniuka.
1 Jakub Kornhauser, Premie górskie najwyższej kategorii, Wrocław 2020, Książkowe klimaty
To jedna z najlepszych książek jakie kiedykolwiek napisano o Krakowie. Opowieść o doświadczeniu i radości, o mieście i jego peryferiach, o kontakcie z przyrodą i zmianie perspektywy. Rowerowa proza poetycka, wzorcowy antyprzewodnik turystyczny, koncept karkołomny niczym gonzo journalism, ale zamiast niebezpiecznymi substancjami napędzany brawurową jazdą na rowerze. Na dwóch kółkach zmienia się perspektywa, kąt widzenia, emocje. A wspinanie się po wzniesieniach okołokrakowskiej niecki okazuje się równie produktywne (a może i bardziej) niż studiowanie detali zabytków w Starym Mieście.
Jan Bińczycki
fot. Annie Spratt, https://unsplash.com/@anniespratt